‘We leven mentaal heel ver van onze industrie’ / Interview Trends

Nu al is duidelijk welk dossier de Vlaamse regering dit najaar zal beheersen: de zoektocht naar een stikstofdecreet dat rechtszekerheid moet bieden aan toekomstige investeringen in Vlaanderen, zoals de bouw van de ethaankraker van Ineos. Antwerps Havenschepen Annick De Ridder (N-VA) vindt dat de industrie onterecht een doelwit is. “Vergeet niet dat onze industrie goed is voor meer dan de helft van de investeringen in onderzoek en ontwikkeling in Vlaanderen. Je moet het bredere plaatje durven te zien.”

Kort voor het zomerreces van de Vlaamse regering ontplofte een economisch-politieke bom. De Raad voor Vergunningsbetwistingen vernietigde de omgevingsvergunning voor de nieuwe Ineos-fabriek, een cruciale miljardeninvestering in de Antwerpse haven. De vergunningsverlener oordeelde onder meer dat hij niet wilde of kon vooruitlopen op normen en maatregelen die nog niet in het decreet verankerd waren. Bovendien vonden de rechters dat Ineos het dossier onvoldoende had voorbereid en de gevolgen van de stikstofuitstoot in een naburig natuurgebied onvoldoende in kaart had gebracht. Twee partijen in de Vlaamse regering, N-VA en Open Vld, schakelden meteen een versnelling hoger en dienden een stikstofdecreet in bij het Vlaams Parlement. Een snelle goedkeuring zou een rechtszeker kader creëren, waardoor de ethaankraker van Ineos er alsnog kan komen. Jim Ratcliffe, de Britse CEO van Ineos, houdt de druk hoog: het bedrijf wil binnen de vier maanden een nieuwe omgevingsvergunning.

Antwerps Havenschepen Annick De Ridder (N-VA) volgt het dossier van nabij. “We zitten in een precaire situatie”, zegt ze. “Ik was in juli aanwezig op de vergadering met Ineos in het Havenhuis, als Havenschepen was ik de gastvrouw. We hebben daar van Jim Ratcliffe de niet mis te verstane boodschap gekregen dat hij asap wil doorstarten. Iedereen die daar digitaal en fysiek aanwezig was, heeft dat bevestigd: Antwerps burgemeester Bart De Wever, minister-president Jan Jambon, een aantal leden van de Vlaamse regering en federale ministers, onder wie premier Alexander De Croo. Het was een heel belangrijke meeting, omdat Jim Ratcliffe het vertrouwen van alle betrokken regeringspartners wilde krijgen en vooral voelen: die fabriek zou nog altijd in Vlaanderen kunnen worden gebouwd. Wat daar besproken is, moet in het Vlaams Parlement zo snel mogelijk in een stikstofdecreet worden omgezet.”

Is vier maanden niet krap?

ANNICK DE RIDDER. “We hebben die timing gehoord, het voorstel van decreet is ingediend en naar de Raad van State gestuurd voor advies. Dat duurt zestig dagen en komt eind september terug naar het Parlement. Iedere verkozene die het goed voorheeft met onze welvaart, onze werkgelegenheid en ons ondernemerschap zal dat decreet goedkeuren.” Is een stikstofdecreet de oplossing voor alles?

Lag de fout voor het uitblijven van de vergunning niet in de slechte voorbereiding van de vergunningsaanvraag? 

DE RIDDER. “Ik ben zelf advocaat-jurist. Zet twaalf advocaten in een kamer en je krijgt dertien meningen. Maar lees het arrest erop na. De drie rechters stellen wel degelijk dat de afwezigheid van een decreet een probleem is. Ik citeer: ‘De vergunningverlener kan niet vooruitlopen in zijn beoordeling op het toekomstig regelgevend kader van een definitieve programmatorische aanpak van stikstof en het daarin verankerde maatregelenpakket.’ Met andere woorden: je kunt wel werken met richtlijnen en omzendbrieven, maar je moet ook een decreet hebben waarin die stikstofdrempels verankerd zitten en dat reductiemaatregelen bevat die het stikstofbad moeten laten leeglopen. Dus zeggen de rechters letterlijk dat je een decreet nodig hebt.

“Dat wordt bevestigd door een reeks juristen. Professor Hendrik Schoukens van de Universiteit Gent zegt dat er geen enkel arrest is dat stelt dat je niet met drempels mag werken. Dat was in de vorige legislatuur ook de aanpak van toenmalig Milieuminister Joke Schauvliege (cd&v), al lagen die drempels toen veel hoger. Het is uiteraard een heikele zaak om een aanvraag in te dienen als het kader daarvoor ontbreekt. Je maakt de passende beoordeling naar best vermogen. Maar de kans is groot dat je de wind van voren krijgt, want waterdicht is zoiets natuurlijk niet.”

Landbouwers zijn boos over het stikstofbeleid van de Vlaams regering. Zij vinden dat ze hier harder worden aangepakt dan de industrie.

DE RIDDER. “Ik begrijp de woede en de frustratie van de boeren, want die zijn jarenlang voorgelogen en bedrogen. Aangemoedigd door de mastodont van de Boerenbond hebben ze geïnvesteerd in gebieden waarvan die mastodont heel goed wist dat dat op lange termijn eigenlijk volstrekt onhoudbaar was. De landbouwers zijn veel te lang blaasjes wijsgemaakt. Je zou van minder kwaad worden. 

“Een rechtszeker kader is belangrijk voor alle ondernemers, en daar vallen de landbouwers ook onder. Vergeet trouwens niet dat er in het decreet sprake is van meer dan 3,5 miljard euro steunmaatregelen voor onze landbouwers. De historische fout ligt niet bij de boeren zelf, wel bij de voorgangers van minister van Omgeving Zuhal Delmir die het probleem hebben laten aanmodderen. Ook problematisch was de vastlegging van natuursnippers in Vlaanderen twintig jaar geleden en de aanmelding ervan bij Europa. De beleidsmakers waren beter voor echt robuuste natuurgebieden gegaan. Vlaanderen is een van de dichtstbevolkte gebieden van Europa, met daarbij nog al die natuursnippers. De landbouwers die daarnaast gevestigd waren, kregen van de Boerenbond steevast te horen: doe maar verder. Kwalijk.”

Hoe belangrijk is Ineos in een bredere investeringscontext voor de Antwerpse haven en Vlaanderen?

DE RIDDER. “Het is veel breder dan het Ineos-dossier. We zijn door de jaren mentaal heel ver van onze industrie en onze haven gaan leven. Vroeger was er een veel grotere verwevenheid. Mensen die op het land of in een fabriek werkten, wisten welke producten ze maakten. 95 procent van al wat je ziet of gebruikt, is ofwel ingevoerd via onze haven ofwel zijn de bouwstenen daarvoor in onze petrochemische bedrijven geproduceerd.

“Terwijl tegenstanders van het Ineos-project beginnen over plasticzakjesfabrieken in de Antwerpse haven. Dat is onzin. Het gaat over basisstoffen voor windturbines, zonnepanelen, riolering, baxters in ziekenhuizen, isolatiemateriaal, iPhones tot fietsen. We zijn er als Vlaming te weinig trots op dat we hier de tweede petrochemische cluster ter wereld hebben. Ineos zal voor het eerst in 25 jaar een kraker bijbouwen op het Europese vasteland, een investering van 3 à 4 miljard tegen de allerstrengste milieu- en klimaatvoorwaarden. 

“Als die state-of-the-artinvestering hier niet kan, stellen de hoofdkwartieren van andere potentiële investeerders zich vragen en is dat een gigantische bedreiging voor onze welvaart. De stikstofuitstoot van de Ineos-fabriek bedraagt 168 ton per jaar. Dat is een fractie van de duizenden tonnen die in onze haven worden uitgestoten. Maar, en dat is nu net de essentie, die uitstoot wordt drastisch afgebouwd dankzij filters, buffers en innovatie. Vergeet niet dat onze industrie goed is voor meer dan de helft van de investeringen in onderzoek en ontwikkeling in Vlaanderen. Je moet het bredere plaatje durven te zien.”

Betalen we in de Europese Unie geen prijs door inzake vergroening heiliger te willen zijn dan de paus?

DE RIDDER. “Onze bedrijven zijn pioniers in duurzaamheid: buffers, technologie, filters. Ik hoor daar veel misverstanden over. Onze water- en luchtkwaliteit zou er slechter aan toe zijn dan in de jaren zeventig. Onzin. Alle parameters gaan erop vooruit. Neem het Antwerp@C-project, dat tegen 2030 de helft van alle CO2-uitstoot in het Antwerpse havengebied wil opvangen. We doen dus echt veel inspanningen. Maar de duizenden bladzijden aan regulering die vanuit Europa op onze bedrijven afkomen, dreigen de rekker te laten springen. Het is goed dat bedrijven worden uitgedaagd, en vergroening staat bij elke powerpointpresentatie bovenaan. Maar Europa zal bepaalde keuzes moeten maken. Je kunt niet zeggen én stikstof én CO2 én PFAS, een historische vervuiling waar we mee zitten, én de waterkwaliteit én de Natuurherstelwet én liefst alle haventerminals drugsvrij maken tegen gisteren, eerder dan morgen. Dat vergt enorme investeringen. Daar is een realistisch pad voor nodig. 

“Als ik de net gepensioneerde rechterhand van Europees Commissaris Margrethe Vestager ‘et alors’ hoor zeggen op het bericht dat een deel van de industrie dreigt te vertrekken, rijzen mijn haren te berge. Daar zouden we verdorie net wél wakker van moeten liggen! Kijk maar naar wat in Wallonië is gebeurd na de desindustrialisering. Trouwens, als die fabrieken hier niet meer blijven, gaan die met bijbe horende banen naar China, India en Maleisië. Het schrijnende is dat dat tegen een pak minder strenge voorwaarden zal gebeuren.”

Blijft de haven dé chemiehub van Europa? Bij BASF waren er dit voorjaar in Ludwigshafen ontslagen, niet in Antwerpen. Symbolisch?

DE RIDDER. “Ik was vorige herfst in het hoofdkwartier in Ludwigshafen. Daar sprak men een groot vertrouwen uit over Antwerpen. Duitsland heeft logistiek natuurlijk specifieke uitdagingen, zoals de lage waterstanden op de Rijn. BASF ziet Antwerpen als het nieuwe grote Verbund – het netwerk van eigen BASF-bedrijven. En men ziet de Antwerpse site een belangrijke rol spelen in de toekomst. 

“Het gesternte staat hier goed. Zeker na de fusie tussen Antwerpen en Zeebrugge zijn we klaar om grote investeringen te blijven aantrekken. Zij kijken naar ons als één zeehaven. Wij hebben hier dnatuurlijk weinig ruimte om uit te breiden, al is er nog extra containercapaciteit op Linkeroever en zijn er inbreidingsmogelijkheden bij concessies van private bedrijven. In Zeebrugge is er nog ruimte die we in Antwerpen niet hebben. In de toekomst wil Port of Antwerp-Bruges de Europese invoerhub voor groene waterstof worden. Met de petrochemie staan de afnemers klaar. Ineos wil hier tegen 2030 volledig draaien op groene waterstof, op voorwaarde dat dat dbeschikbaar is. Antwerpen en Zeebrugge zijn niet meer de concurrenten die we vroeger waren. We zijn één, en dat geeft mogelijkheden voor de bedrijven die aanwezig zijn.”

Hoe evalueert u de fusie van de havens van Antwerpen en Brugge? 

DE RIDDER. “Goed dus. Al was de aanloop naar de fusieonderhandelingen pittig. Je begint van nul, er is vertrouwen nodig. Tussen de onderhandelingsteams is dat er snel gekomen, maar dan is het zaak dat in de organisatie te laten doorsijpelen. De eerste maanden was dat niet vanzelfsprekend. Mensen durven bij zo’n grote verandering wel eens het ergste te vrezen. Bruggelingen die dachten dat ze allemaal naar Antwerpen moesten gaan werken bijvoorbeeld. Die vrees heeft plaatsgemaakt voor een mooie vlotte samenwerking. De kruisbestuiving is er.” 

We zijn bijna aan het einde van de bestuursperiode. Beantwoordde het aan uw verwachtingen?

DE RIDDER. “Ik voel me nog elke ochtend de koning te rijk met wat we hier mogen en kunnen doen. Als je de haven aanstuurt en het uitzicht van de stad mee kunt bepalen, is dat het allermooiste dat er is.” 

Is de politieke coalitie in Antwerpen van N-VA, Vooruit en Open Vld een voorafname op de volgende coalitie, ook op Vlaams niveau?

DE RIDDER. “Wij werken heel goed samen in Antwerpen en hebben elkaar gevonden in de plannen om hier de meest leefbare stad van Vlaanderen te worden. En u kent de geschiedenis goed, want Antwerpen is politiek vaak een pionier voor de rest van het land (lachje). Maar laten we zoals het hoort toch maar eerst de verkiezingen afwachten. Dus ik kan daar niet op vooruitlopen.”

Uw vroegere partij Open Vld, die u tien jaar geleden verliet, doet het slecht in de peilingen. Hebt u leedvermaak?

DE RIDDER. “Absoluut niet. Maar ik schrik er niet van. Het enige wat Open Vld de afgelopen legislatuur heeft binnengehaald, is de post van eerste minister. Sociaal-economisch is het federale bilan negatief voor de Vlamingen. Bijkomende lasten, geen echt pensioenakkoord, geen fiscale hervorming en de budgettaire situatie is dramatisch. Dat is nochtans belangrijk voor wie sociaal-economisch als liberaal in het leven staat.” 

ALAIN MOUTON, FOTOGRAFIE FRANKY VERDICKT